Poniatowskiego 19 – willa Michejdów

Tadeusz Michejda (1895–1955) – architekt, polityk. Po studiach (ukończył w 1924) osiadł w Katowicach, gdzie pracował jako urzędnik wojewódzki, a od 1927 r. – architekt. Był aktywnym działaczem w środowisku legionistów i powstańców śląskich, a także architektów (m.in. współzałożył w 1925 r. Związek Architektów na Śląsku, od 1930 r. był jego prezesem; działał w Stowarzyszeniu Architektów Rzeczypospolitej Polskiej), prowadząc działalność zawodową (liczne projekty architektoniczne kościołów, gmachów użyteczności publicznej). W styczniu 1933 został członkiem Rady Muzealnej Muzeum Śląskiego w Katowicach.
Tadeusz Michejda jako student architektury we Lwowie kupił książkę Witkacego Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia, która została wydana w Warszawie w październiku 1919 roku. Po jej przeczytaniu napisał do autora list, który prawdopodobnie, sądząc z odpowiedzi Witkacego, był odbiciem zasadniczej zbieżności poglądów młodego człowieka i S.I. Witkiewicza. Witkiewicz odpisał w 1921 r.: „Wybaczy Pan, że dopiero teraz Mu odpowiadam. Dziękuję Panu bardzo za list, który sprawił ogromną przyjemność. Tak rzadko spotykam się dotąd z istotnym zrozumieniem czy to moich prac art[ystycznych], czy teorii” – zob. S.I. Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 17:] Listy I. Oprac. i przypisami opatrzył T. Pawlak, Warszawa 2013, s. 654.
Według relacji rodziny, Witkacy spotkał się z Michejdą. Nie wiadomo jednak, kiedy i gdzie. Być może było to w 1938 roku, kiedy Witkiewicz zatrzymał się w Katowicach w willi Grabskich – kilkadziesiąt metrów od Poniatowskiego 19.

Kilińskiego 38 – willa Marii i Ignacego Grabskich

Z listu do żony 13 VI 1938:
„Najdroższa Nineczko: Dojechałem dobrze. Na dworcu doczekałem 6tej, śpiąc i czytając na przemian. P. Grabski niezwykle uprzejmy i miły, teściowa również. […]
Twój W.
Katowice
Kilińskiego, 38 u PP. Grabskich.
Mam pokój na 2gim piętrze.
Oni mieszkają na parterze.
Osobna willa” – S.I. Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 22:] Listy do żony (1936–1939). Przygotowała do druku A. Micińska, opracował i przypisami opatrzył J. Degler, Warszawa 2012, s. 235.

Ignacy Grabski (ok. 1902–1944) był adwokatem, pracującym w Katowicach od 1928 r. jako radca prawny w Izbie Przemysłowo-Handlowej. W l. 1928–1939 był sędzią grodzkim delegowanym do Sądu Okręgowego w Katowicach. Maria Grabska (zm. 1985), żona Ignacego: „ Urodziła się w Miłowidach na Wileńszczyźnie. Do harcerstwa należała od dzieciństwa. Była słuchaczką warszawskiego Instytutu Wychowania Fizycznego, gdy poznała szarmanckiego Ignacego, wtedy pracującego w dyplomacji. Pobrali się i przeprowadzili na Śląsk. Lato spędzali na zdobywaniu tatrzańskich szczytów, a zimą jeździli tam na narty. W Polsce Ludowej pani Maria była nauczycielką gimnastyki i bibliotekarką. Oprowadzała zagranicznych turystów zwiedzających Śląsk, Kraków czy Warszawę. Doskonale władała językiem rosyjskim, francuskim i niemieckim. U schyłku życia opanowała esperanto. Zmarła w 1985 r. Jest pochowana na cmentarzu w Bogucicach” – H. Szczepański, Trzy pastele Witkacego. Tropem zaginionych portretów, „Gazeta Wyborcza” (wyd. Katowice), 2011, nr 262, s. 11. Zob. szerzej Listy do żony (1936–1939), s. 458.
O willi pisał znawca historii Katowic i związków Witkacego z tym miastem, Henryk Szczepański: „Ignacy Grabski, jego żona Maria i teściowa mieszkali w jednej części willi przy ulicy Kilińskiego 38. Drugą część zajmował Alfred Patryn, dyrektor wydziału rolnego w urzędzie wojewódzkim. Z korespondencji Stanisława Ignacego Witkiewicza wynika, że artysta gościł w tej rezydencji od 13 do 27 czerwca 1938 r. Otoczona ogrodem willa leży w bliskim sąsiedztwie parku Kościuszki. Teren jest pagórkowaty, mogło się tutaj podobać zakopiańczykowi. Gospodarze oddali mu osobny pokój na poddaszu” – H. Szczepański, Portret adwokata, „Gazeta Wyborcza” (wyd. Katowice) 2011, nr 252, s. 14.

Francuska 12 – gmach Śląskiej Biblioteki Publicznej

Podczas pobytu u Grabskich, Witkiewicz miał odczyt w Domu Oświatowym Śląskiej Biblioteki Publicznej im. J. Piłsudskiego, wybudowanym w 1934 r. w stylu funkcjonalizmu wg projektów architektów J. Rybickiego i S. Tabeńskiego.
Lokalna prasa donosiła w czerwcu 1938 roku:
„W piątek 17 bm. o godz. 18 odbędzie się w Domu Oświatowym (Katowice, ul. Francuska 12), II p., posiedzenie Towarzystwa Filozoficznego na Śląsku, na którym Stanisław Ignacy Witkiewicz wygłosi odczyt pt. O dziwnych zboczeniach umysłu ludzkiego. Wstęp wolny” – Wiadomości bieżące. Odczyty. Odczyt Stan. Ign. Witkiewicza w Katowicach, „Polska Zachodnia. Ilustrowany Dziennik Śląski” 1938, nr 162, s. 6.

Lotnisko na Muchowcu – pierwszy lot aeroplanem
Podróż z Katowic do Warszawy odbył Witkacy 27 czerwca samolotem – zob. Wrażenia ze spóźnionego niestety pierwszego lotu aeroplanem, pierwodruk w: „Tygodnik Ilustrowany” 1938, nr 29, s. 546. Zob. tekst w Bibliotece Cyfrowej Uniwersytetu Łódzkiego http://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/docmetadata?id=224&from=publication (dostęp 30.10.2015). Przedruk w: S.I. Witkiewicz, Bez kompromisu. Pisma krytyczne i publicystyczne. Zebrał i opracował J. Degler, Warszawa 1976, s. 508–510.
Zob. także H. Szczepański, Witkacy nad Katowicami, „Polska. Dziennik Zachodni” 24 VI 2008, s. 21 (tu: zdjęcia katowickiego portu lotniczego na Muchowcu i samolotu Douglas DC2, którym prawdopodobnie leciał Witkacy). Link do artykułu (bez zdjęć): http://www.polskatimes.pl/artykul/10778,witkacy-nad-katowicami,id,t.html (dostęp 30.10.2015).

O innych związkach S.I. Witkiewicza z Katowicami pisał Henryk Szczepański w artykule Witkacy jedyny na świecie na łamach miesięcznika „Śląsk” 2009, nr 3, s. 36–40. Link do numeru w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej: http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=19915&from=publication (dostęp 30.10.2015).

W Katowicach powstał także pierwszy na świecie pomnik Stanisława Ignacego Witkiewicz, przed wejściem do Muzeum Historii Katowic (ul. Szafranka 9, rzeźba Tomasza Wenklara z roku 2007). W Muzeum miała miejsce latem 2015 ważna wystawa autorstwa Natalii Kruszyny Witkacy i kobiety. Nienasycenie.

Informacje i zdjęcia: Tomasz Pawlak
Październik 2015