Witkacy w Poznaniu 1929: Aleje Marcinkowskiego 1 m 1
Adam Drogomirecki / Wojciech Sztaba
strona tytułowa katalogu wystawy (Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa) |
Na przełomie czerwca i lipca 1929 Witkacy przebywał w Poznaniu w związku z wystawą w Salonie Wielkopolskiego Związku Artystów Plastyków w Poznaniu na placu Wolności 14a: Wystawa obrazów Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz Firmy Portretowej "S.I. Witkiewicz" 23.6. - 22.7. Pokazał na niej 109 obrazów, w tym 99 portretów. Wstęp do katalogu napisał Stefan Szuman1. Do Poznania przyjechał z Warszawy wraz z żoną, Jadwigą Witkiewiczową, która zatrzymała się u ojca, Zygmunta Unruga, w pobliskim Piotrowie. 23 i 28 czerwca Witkacy odwiedził w Ludwikowie pod Poznaniem Henrykę i Marcelego Staroniewiczów2. Podczas pobytu w Poznaniu wykonał wiele portretów 3. Miejscem jego pobytu i działalności Firmy było mieszkanie nr 1 przy Alejach Marcinkowskiego 1. Podstawą przypuszczenia jest list z 3/4 lipca 1929, opublikowany w drugim tomie Listów do żony, a także informacja, że Witkacy wynajął atelier w prywatnym mieszkaniu nieopodal sądu5. Witkacy napisał list na odwrocie kartki z kalendarza (23-28 czerwca) z adnotacjami dotyczącymi m. in. programu pobytu w Poznaniu. W wydaniu Listów jest też wzmianka: Ponadto na kartce kilkakrotnie odbita pieczątka: Al. Marcinkowskiego 1 m. 1 / Poznań / tel. 227-18. W Cyfrowej Bibliotece Pomorskiej można obejrzeć skan oryginału listu przechowywanego w Książnicy Pomorskiej. Pieczątka, widać to wyraźnie, nie była jeszcze gotowa, Witkacy dopiero ją układał z pojedynczych czcionek w dwóch osobnych linijkach i wypróbowywał kolejne etapy pracy: Al, Marcin / Al, Marcink / Al, Marcinkowsk / Al, Marcinkowskiego 1 m 1 /POZNAŃ / (po „Al” zamiast kropki przecinek). Pośród tych prób widać źle odbitą dolną część pieczątki Firmy Portretowej z warszawskim adresem: (…) przybyciu, Bracka 23 / tel. 227-18 /g. 9—10 ½ / Brakująca część górna to: Firma / "S J WITKIEWICZ" / zawiadamia o swojem przybyciu. Nikły ślad jej dwóch linijek znajduje się pośrodku kartki: "S J WITKIEWICZ" / zawiadamia o swojem (…). Numer telefonu, przypisany w wydaniu Listów do Poznania, dotyczy mieszkania warszawskiego na Brackiej 23.
Ślady pieczątki na kartce świadczą o tym, że Witkacy na miejscu „dorabiał” poznański adres tymczasowej siedziby do firmowej pieczątki, która mogła potem wyglądać tak: Firma / "S J WITKIEWICZ" / zawiadamia o swojem przybyciu / POZNAŃ / Al. Marcinkowskiego 1 m 1. Pieczątka taka była mu potrzeba, Firma działała w Poznaniu około trzech tygodni jako wydarzenie towarzyszące wystawie na placu Wolności, na której publiczność i potencjalni klienci Firmy mogli w oryginale zobaczyć liczne przykłady produkcji firmowej; z pewnością kartki z pieczątką leżały obok katalogu i Regulaminu jako wizytówki.
2 Zob. Dwór w Piotrowie i Ludwikowo na stronie „witkacologia.eu”. Zob. też artykuł Tomasza Pawlaka o pobycie Witkacego w Poznaniu w 1928 roku: Teatr Nowy i Wyspiańskiego 11
3 Zob. S.I. Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 20:] Listy do żony (1928-1931). Przygotowała do druku Anna Micińska. Opracował i przypisami opatrzył Janusz Degler, Warszawa 2007, listy 28.VI – 6.VII 1929 i przypisy s. 406-412. O pobycie Witkacego w Poznaniu zob. też: A. Przybyszewska, Witkacy w Poznaniu w okresie międzywojennym, [w:] WITKACY: bliski czy daleki?. Materiały międzynarodowej konferencji z okazji 70. rocznicy śmierci Stanisława Ignacego Witkiewicza, Słupsk, 17-19 września 2009, red. J. Degler, Słupsk 2013, s. 503-515 (o pobycie w 1929 - 509-511); W. Małecka, Rodzina Jankowiaków w portretach Stanisława Ignacego Witkiewicza, [w:] WITKACY: bliski czy daleki? ... , s. 522; W Małecka, Poznańskie rody i rodziny - Jankowiakowie. Portret rodzinny z piekarnią w tle (1900-1945), katalog wystawy w Muzeum Historii Miasta Poznania, Poznań 2004, s. 42-43; Jarosław Mulczyński, Aleje z przypadku artystyczne. Wyspiański, Witkacy i Kossak, „Kronika Miasta Poznania”: miesięcznik poświęcony sprawom kulturalnym stoł. m. Poznania. 2015, nr 3, s. 210-223.
4 List do Edmunda Strążyskiego z 5 lipca 1929, w: Stanisław Ignacy Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 18:] Listy II (wol. 1) . Opracowali i przypisami opatrzyli Tomasz Pawlak oraz Stefan Okołowicz, Janusz Degler. Opieka merytoryczna Janusz Degler, Warszawa 2014, s. 218-219. Zob. też fotografie w Narodowym Archiwum Cyfrowym: Pawilon Ministerstwa Komunikacji na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu 1 / 2 / 3 5 Listy do żony (1928-1931)…s. 116-117, oraz przypis Janusza Deglera na s. 407-407, nr 4, o wspomnieniach córki portretowanej przez Witkacego Heleny Jankowiakówny: (…) Witkacy wynajął pokój nieopodal sądu. Budynek sądu znajduje się dokładnie naprzeciw kamienicy przy Alejach Marcinkowskiego 1. Zob. W. Małecka, Rodzina Jankowiaków…, s. 521
7 Zob. korespondencja Witkacego z Antonim Ambrożewiczem, w: Stanisław Ignacy Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 18:] Listy II (wol. 1) ... s. 425-434.
Także przy Al. Marcinkowskiego mieścił się sklep fotograficzny Jana Szymkowiaka, w drodze na wystawę Witkacy na pewno koło niego przechodził (Aleje Marcinkowskiego 24). Również w pobliżu, przy ul. 27 Grudnia 18 (niedaleko placu Wolności), znajdował się sklep firmy „Foto-Greger” reklamującej się jako „największa w Polsce Firma Fotograficzna”. 8 W Poznaniu Langier mieszkał przy Wałach Królowej Jadwigi 11. Za informacje dotyczące pracy (Galicyjskie Towarzystwo Naftowego „Galicja") i miejsca zamieszkania Tadeusza Langiera w Poznaniu dziękujemy Tomaszowi Pawlakowi. Zob. Jerzy Piwowarski, Tytani Ducha. Przyczynki do historii fotografii zakopiańskiej przed 1939 rokiem, Prace naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, 2008, z. IV, s. 30. 22 lipca 1929, już z Zakopanego, Witkacy pisał do żony: Langier to przykład złego wpływu stanowiska – autorytet dyrektora przeniesiony na stos[unki] przyj[acielskie]. Szkoda. Listy do żony (1928-1931)… s. 120
9 Zob. Plan miasta Poznania ze specjalnem uwzględnieniem ruchu kołowego i terenów Powszechnej Wystawy Krajowej w r. 1929 wydany przez Galicyjskie Towarzystwo Naftowe "Galicja" S.A w 1929. |