Impressum / kontakt

Jaworze

 

W Jaworzu jesteśmy tylko przejazdem, pod koniec kwietnia 2015. Parkujemy naprzeciwko dawnego domu sanatoryjnego „Sanitas”. Przed wejściem do parku rzeźba z brązu przedstawiająca siedzącego na ławce założyciela uzdrowiska, Maurycego Jana Nepomucena, hrabiego Saint-Genois d'Anneaucourt. Poprzez drzewa widać pałac, w którym mieści się obecnie zakład wychowawczy. Droga przez park prowadzi do kościoła na wzniesieniu, obok kościoła cmentarz.

Jaworze

 Byłem tydzień w Jaworzu na Śląsku i tam zacząłem Nowe Życie. 3 tyg. już nie palę i nie piję nawet pywa.1–pisze Witkacy 13 marca 1939 do Teodora Białynickiego-Biruli, dyrektora Sanatorium Kolejowego w Chodzieży, na pewno znającego miejsce, w którym przyjaciel po raz kolejny rozpoczynał „Nowe Życie” (w listach Witkacy używał nawet skrótu: „NŻ”). Jaworze, wieś na Śląsku Cieszyńskim, między Białą Krakowską, gdzie Witkacy bywał u Kazimiery i Stanisława Albertich, a Górkami Wielkimi pod Skoczowem, gdzie stał odwiedzany przez niego dwór Kossaków, było znanym od drugiej połowy XIX wieku ośrodkiem wodo-leczniczym. Odpoczywali tam m.in. Wincenty Pol, Aleksander Kotsis, Maria Konopnicka i Jan Karłowicz, a w okresie międzywojennym: Julian i Irena Tuwim, Maria Dąbrowska, Kazimierz Wierzyński, Stanisław Ligoń, Maria Kasprowiczowa, Mira Zimińska, Stefan Kisielewski, Melchior Wańkowicz (w Ziele na kraterze przedstawił reguły obowiązujące w zakładzie kuracyjnym), Zofia Kossak-Szczucka, Gustaw Morcinek, Maria Rodziewiczówna, Ignacy Daszyński i Jan Parandowski (pracował tu nad Dyskiem olimpijskim). W latach 30-tych wybudowali tu swoje wille m.in. piłsudczycy - premier Janusz Jędrzejewicz i wojewoda wołyński, malarz Henryk Jan Józefski oraz doktor Tadeusz Kosibowicz, dyrektor będzińskiego szpitala -  jego willa „Zośka” zwana była jaworzańskim Soplicówkiem. 2

Witkacy

Jaworze

M.D. (Maria Dąbrowska), Jaworze, "Tygodnik Ilustrowany" 45/1927, s. 908-910:
Dzięki wysokiej kulturze, jaką odznacza się w ogóle ta okolica kraju, mamy tu we wszystkim komfort wielkomiejski, a zarazem przebywamy śród autentycznej wsi. Toteż grozi tu zawsze to, co się stało w "Zauberbergu" Tomasza Manna. Chorzy zostają wprawdzie nie dziesięć lat zamiast czterech tygodni, ale dwa lub trzy razy dłużej niż zamierzali. Zostają, mimo, że nie ma tu żadnych rozrywek, jedynie "Ziemia, prosty człowiek i Bóg". Trzeba też, ma się rozumieć, mieć własną treść wewnętrzną, aby się w tych prostych warunkach czuć niby w raju.

Jaworze

Maria Dąbrowska, Jaworze, “Kurier Warszawski”, nr 228/1930:
Znam Jaworze wiosną, jesienią, latem - o każdej porze roku powaby tego krajobrazu są inne, a zawsze jednakowo nieodparte. Czy wczesną wiosną, gdy pnie wspaniałych drzew brodzą w powodzi wonnych fiołków, czy z początkiem lata, gdy kwieciste łąki, pochyło na zboczach rozesłane, bujają trawą i zielem na wysokość człowieka, czy jesienią, kiedy pod wzburzonym niebem, pełnym jaskrawego błękitu i lśniących chmur zazłocą i zaczerwienią się wśród czarnych świerków i modrzewi bukowe lasy, czy zimą, kiedy na śniegach słońce położy wszystkie kolory tęczy - zawsze a zawsze pierś tu oddycha niewymowną słodyczą, oczy chłoną w siebie samą kojącą radość, uszy spoczywają śród melodyjnej błogiej ciszy.
Lecz, oczywiście, sam krajobraz i sam łaskawy klimat nie są tu wszystkim. Znajduje się tu jeszcze oprócz tego nieduże sanatorium, przeznaczone dla rekonwalescentów, dla przemęczonych, przepracowanych i nerwowych, oraz chorych na wszelkie cierpienia, związane z niedomaganiami systemu nerwowego.

Jaworze

Irena Tuwim, Paryż Jaworze, “Wiadomości Literackie”, nr 33, 12.7.1934, s. 21:
Irena Tuwim, poetka i tłumaczka, siostra Juliana, przyjeżdża do Jaworza w sierpniu 1934 roku z Paryża (gdzie “zaczyna dokuczać mi obcość”)  i spragniona i głodna powrotu, wybrałam najmilsze miejsce: Jaworze. Już w samej nazwie zawierało się tyle: był tam i jawor szumiący, i już delektowałam się w myśli jego cieniem w sierpniowy upał, był i bór, i grzybami pachniało w tym borze, i czarne jeżyny, na które tam mówią: ostrężyny.
Pod wieczór znalazłam się w schludnym i pogodnym miasteczku Bielsku. Stamtąd mała miejscowa kolejka zawiozła mnie do miłej stacyjki Jasienica ... Potem tylko autem wyślizganą, połyskującą szosą prosto przed siebie.
Na widnokręgu ciemniały granatowe regle, a u ich stóp, niby na końcu świata, już samo Jaworze, które jakby szukało odosobnienia i tu właśnie sobie przycupnęło.
(...)
Tu było dobrze przechadzać się z kimś miłym po parku, idąc przez aleje biegnące tarasami i patrzeć w dół i mówić: "To należy do hrabiego Larischa". W górze był mały cmentarzyk, i myślało się, że jeśli już koniecznie trzeba było umierać i leżeć w ziemi, to może najlepiej jeszcze tu...

Zoska

Lekarzem uzdrowiskowym był wtedy Henryk Boreniok, (Jaworze Dolne 138), który w czasie wojny pracował dla gestapo.3 Henryka i Hannę (Herminę) Borenioków portretował Witkacy w Zakopanem w sierpniu 1937 roku (S.I. Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 22:] Listy do żony (1936-1939), Opracował i przypisami opatrzył Janusz Degler, Warszawa 2012, s. 161 i przypis 1 s. 422).


1 S.I. Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 18:] Listy  II (wol. 1). Opracowali i przypisami opatrzyli Tomasz Pawlak oraz Stefan Okołowicz, Janusz Degler. Opieka merytoryczna Janusz Degler, PIW, Warszawa 2014, s. 138

2 Informacje wedle obszernej monografii Jadwigi Roik, Dzieje Jaworza na przestrzeni wieków, Jaworze 2010, dostępnej na stronie internetowej gminy Jaworze:
http://www.jaworze.pl/index.p  hp/content,652,653/  (dostęp 15.5.2015)


3 Przypomina o tym Przemysław Pawlak (mail z 31.12.2016), wskazując na teksty: Ludwik Kohutek, Gdy drzewa szubienic wyrosły, 1986, s. 55, oraz artykuł w Gazecie Codziennej z 25 marca 2012 (dostęp 1.1.2017). Zob. też Anna Żakiewicz o autoportrecie Witkacego (uprzednio własność Hanny Boreniokowej), który pojawił się kilka lat temu na aukcji w Berlinie: Ostatni autoportret Witkacego - utracony?, w nrze 2/2012 pisma "Cenne bezcenne utracone"

  Informacja i zdjęcia (2-5) Wojciech Sztaba, 15.5. 2015