10 kwietnia 1934 roku Witkacy pisze z Nowego Sącza do Marii i Edmunda Strążyskich (zwanych Tymbciami), dobrych przyjaciół jego i jego ówczesnej partnerki, Czesławy Oknińskiej-Korzeniowskiej:
„Najdrośsi Tymbciowie= Piszę do Was z N. Sącza, moi Kochani, haj – z N. Sącza (kiz Dziadzi – zjeba jakoś). Wyobraź sobie (i powidz Czesi, bo zapomniałem jej to napisać), że Rynek w Sączu ma zupełnie wygląd i wymiar (i taki ratusz wysoki w sierodku) jak Sankt Mikułasz 1. Wieczorem wychodzę i mam zupełne złudzenie (i ściska mnie za serce, że może to już nigdy nie nastąpi), że jestem z Wami lub z Wami i Czesią na wycieczce”.
A 17 kwietnia wysyła im kartkę z wizerunkiem ratusza nowosądeckiego i pisze:
„Najdrośsi Tymbciowie: Oto uf ratusz – żywy Mikułasz. Jestem w stanie ostatecznego wyczerpania i tylko chierbata mnie ot trochu ratuje”2.

Widok ratusza w Nowym Sączu, kopia pocztówki S.I. Witkiewicza do Marii i Edmunda Strążyskich z 17 IV 1934 r. Oryginał obecnie w zbiorach Działu Rękopisów Biblioteki Narodowej, sygn. akc. 16834 (Listy Witkacego do Strążyskich, Jadwigi Trembeckiej i jej męża Mariana Zięby).

Witkacy przebywał w Nowym Sączu z Firmą Portretową „S.I. Witkiewicz” na zaproszenie państwa Maciaków – o czym „detalicznie” donosił Jadwidze, która zdaje się początkowo nie odniosła się do tej eskapady swego męża i do jego gospodyni zbyt pozytywnie, skoro ten pisał do niej:
„Najdroższa Nini: Nie wiem, czemu się niepokoisz tak o ten N[owy] Sącz – tak dobre miejsce jak każde inne. Co innego Maciakowie – to cud. Ale to jest kicha między dwiema rzekami na wzgórku – nie ma gdzie pójść”3. „Patrzcie ją = plisowana Klotylda jaka – Maciakowa jej śmierdzi, bo Maciaki od szlachty góralskiej z Rytra spod samej Piwnicznej się wywodzą. Maciakowa mi robotę daje, to ją robię, a jak mam robotę, to i Nowy Sącz mi pachnie – jucho. Toś Bezdomnych p. Żeromskiego nie czytała. «Ja rżne do Ameryki – Bessemer jest wszędzie, pisał mi Radzik detalicznie» – mówi Judymów brat – a dla mnie Bessemer to Maciakowa”4.

Nic jednak Witkacy Jadwidze nie pisze o rynku i ratuszu, choć dokładnie opisuje samo miasto i jego mieszkańców, nie oszczędzając i jednego, i drugich. Najwyraźniej wycieczka do Sankt Mikulasza musiała odbywać się bez Jadwigi, co zresztą oczywiste, jeśli brała w niej udział Czesława Oknińska-Korzeniowska. Nie wiadomo, kiedy do tej wycieczki mogło dojść. Witkacy poznał Czesię na początku 1929 roku. W listach do żony nie pisze o wycieczce z Czesią i Tymbciami, ale samą Jadwigę zapraszał w 1931 roku do Zakopanego, zachęcając: „Może byś przed Górkami teraz zaraz przyjechała na dużą wycieczkę, póki mam flotę, a potem do Górek i ew. drugi raz przed jesienią. Teraz zrobilibyśmy Mikulasz i groty, bo to tylko do 1 IX. Namyśl się i rżnij zaraz teraz do Z. na 2 tygodnie. A 2gie 2 tygodnie potem”5. Według Mokrzyckiego Witkacy najbardziej lubił jeździć właśnie do Liptowskiego Mikulasza6.
Czy rzeczywiście rynek i ratusz w obu tych miastach są bardzo do siebie podobne? Nurtowało mnie to dość długo, aż wreszcie wybrałem się podczas wakacji do Nowego Sącza i do Liptowskiego Mikulasza, więc miałem okazję oba rynki zobaczyć. Pierwsze wrażenie: ratusz nowosądecki wygląda okazale, dostojnie i z zewnątrz tak samo jak na pocztówce z 1934 roku7.

Ratusz w Nowym Sączu – widok z 2014 r.	Ratusz w Nowym Sączu, fragment elewacji – widok z 2014 r.

Ten z Mikulasza – wcale nie jest ratuszem! Przynajmniej nie natrafiłem na takowy – może źle szukałem? Ale rynek jest, a duży budynek na rynku nosi nazwę „dawny Dom Żupny”. Wobec braku jakichkolwiek innych wskazówek uznałem, że Witkacy miał na myśli ten obiekt. Wygląda on zdecydowanie mniej okazale, nie ma wieży sięgającej nieba, a rynek wokół wydaje się mniejszy. Ale sam układ architektoniczny rynku jest podobny – w obu przypadkach budynek usytuowany jest na środku rynku, wokół zaś są kamieniczki. Nawet szukałem informacji, czy ratusz z Liptowa nie był przebudowywany, ale na żadne takowe nie natrafiłem8.

Dawny Dom Żupny w Liptowskim Mikulaszu – widok z 2014 r.	Dawny Dom Żupny w Liptowskim Mikulaszu, fragment elewacji – widok z 2014.

Jednak Witkacy pisze tylko o podobieństwie rynków i wysokości ratuszów „w sierodku”. Niestety, nie udało mi się żadnego sierodka w owych ratuszach zobaczyć (w obu są obecnie siedziby władz). Pozostaje mi wierzyć, że jest właśnie tak, jak pisał Witkacy. A może ktoś z większym szczęściem dojdzie do tego, czy wnętrza obu budowli są wysokie?9

Tomasz Pawlak
Warszawa 2014

Fotografie autora.