Impressum / kontakt

Wojciech Sztaba

Szewskie piosenki

 



Śpiewaków norymberskich (Die Meistersinger von Nürnberg), operę Ryszarda Wagnera, wystawiono po raz pierwszy w 1868 roku, polska premiera odbyła się w Warszawie 1908[1]. Jednym z głównych protagonistów jest autentyczna postać, Hans Sachs (1494 – 1576), szewc, poeta, śpiewak i dramaturg, przez pewien czas przewodniczący śpiewaków Norymberskich.

Sztuka i rzemiosło, natchniona twórczość i reguły, nowość i tradycja – to obok romansowego wątku najistotniejsze tematy libretta napisanego przez Wagnera. Mimo „personalnej unii” w osobie szewca-poety, sztuka i rzemiosło należą do odmiennych porządków, etos rzemieślnika i etos artysty to dwie różne sprawy (por. założenia Firmy Portretowej S.I. Witkiewicz, które w ironicznej formie zajmują się podobnym problemem). Do etosu zawodu szewca należy przede wszystkim solidność w pracy, ale również życzliwość i chęć niesienia pomocy bliźnim.

Sachs Poczet szewców śpiewa:

Święty Kryspin,
Czci go nasz gmin!
To był mąż pełen czci,
W nim szewców potęga tkwi.
On dobrym dla ubogich był,
Obuwie dla nich szył;
Gdy skóry mu nie chciano dać,
Zwykł ją tajemnie brać.
Ztąd szewca szersze jest sumienie.
Przyczyną zaś przyzwyczajenie;
Gdy od garbarza skórę ma,
Hurra, hej, hej!
Naciąga skórę gdzie mu trza!

Scena 5, s. 137
Hans Sachs na fasadzie domu przed ratuszem w Stuttgarcie. Nogę oparł na księgach, obok zwój skóry, ale nie zachowały się ręce i but.  


Dla Hansa Sachsa z opery Wagnera, artysty i rzemieślnika, robienie butów jest zadaniem ważnym, ale nie koniecznym. Godzi się wprawdzie ze swym losem szewca (Immer schustern, das ist nun mein Los; des Nachts, des Tags komm' nicht davon los!), ale przyznaje, że rzuciłby to zajęcie, gdyby nie był również poetą! (Wär' ich nicht noch Poet dazu, / ich machte länger keine Schuh'!) Jego świat to poezja i muzyka, świat na granicy prawdy i złudzenia, świat snu, z którego rodzi się sztuka. W długim monologu filozofuje o ułudzie świata (Wahnmonolog), o swojej roli artysty, który kieruje iluzjami i w poezji utrwala i tłumaczy sny. (Jetzt schau'n wir, wie Hans Sachs es macht, dass er den Wahn fein lenken kann, ein edler' Werk zu tun. (…) all Dichtkunst und Poeterei ist nichts als Wahrtraumdeuterei ...).

Szewcy Witkacego, to w podtytule naukowa sztuka ze „śpiewkami”. "Śpiewki" odnoszą się tu i do innych tradycji, ale może też przedrzeźniają wzniosłe arie w romantycznej operze?

Walter, romantyczny bohater Wagnera, śpiewa pieśń, którą zdobędzie główną nagrodę Meistersingerów:
Rankiem wiośnianym w różowej mgle,
Gdy kwiatów woń,
Rozsiadła błoń,
Urokiem słodkim ukojony,
Ogrodu czar znęcił mnie,
Rozgościć się.
Akt 3, s. 115

Drugi Czeladnik w Szewcach Witkacego śpiewa zaś taką piosenkę:
Czerwień się pieni w chmur przezroczu.
Wśród wichrów nagie tańczą drzewa,
Coś w mojej duszy samo śpiewa
I nie pamiętam już twych oczu.

S.I. Witkiewicz, Dramaty III. Opracował Janusz Degler, Warszawa 2004, Akt 3, s. 360

Didaskalia wagnerowskiego libretta zawierają szczegółowe opisy scenografii (co zwykł też robić Witkacy w swoich sztukach). Dekoracja ostatniej sceny Śpiewaków Norymberskich przedstawia łąkę pod miastem, na której odbędzie się konkurs śpiewaczy. W tle widać miasto Norymbergę i rzekę. Na łące wzniesiona jest scena.
Na scenie I i III aktu Szewców znajduje się warsztat szewski na wydzielonej, półkolistej przestrzeni, wysoko ponad doliną w głębi. W tle: daleki krajobraz z miasteczkami.

W 2011 roku niemiecki artysta Daniel Kötter zrealizował w byłej hali warszawskiego MPO performance, z którego nakręcił film Neues Theater, zaprezentowany w maju 2013 w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie. W filmie przedstawiono także próby spektaklu Szewcy. Symbol szewca z dramatu Witkacego oraz opery Wagnera parokrotnie przywoływany w filmie Köttera to przykład, że rzemieślnik może być również artystą i filozofem.
Wg artykułu Anny Budyńskiej Zawierucha w warsztacie, polski portal Goethe-Institut.

październik 2013

[1] Janusz Degler: Prapremiera polska odbyła się "w polskim komplecie" (czyli bez udziału solistów zagranicznych i prawdopodobnie po polsku) w Teatrze Wielkim 22 października 1908 pod kierunkiem Zygmunta Noskowskiego. Wcześniej, bo 2 maja tegoż roku pokazano Latającego Holendra. Dekoracje sprowadzono z zagranicy. Teatr był pełny, ale publiczność "głośno wyrażała swe niezadowolenie z powodu zbyt hałaśliwej i zagłuszającej gry orkiestry". Recenzenci chwalili znakomite przygotowanie chórów, a z wykonawców - Ignacego Dygasa. Spektakl wznowiono w 1911 r. (wg: Anna Wypych-Gawrońska, Warszawski teatr operowy i operetkowy w latach 1880-1915, Częstochowa 2011). Wagner pisząc scenariusz Śpiewaków sięgnął do sztuki Johanna Ludwiga Deinhardsteina Hans Sachs (1827), która już wcześniej bo w 1840 r. stała się podstawą libretta operowego opracowanego przez Alberta Lortzinga.