Impressum / kontakt

Janusz Degler Przyjaciel Polski

(Wspomnienie o Heinrichu Kunstmannie)

 

Dziewięćdziesiąt lat temu, 4 marca 1923, urodził się w Ratyzbonie Heinrich Kunstmann – niemiecki slawista, profesor Uniwersytetu Ludwiga Maxlimilana w Monachium, tłumacz literatury polskiej, wielki przyjaciel Polski.

Studia historyczne, językoznawcze i slawistyczne ukończył w 1950 roku na uniwersytecie w Hamburgu i od razu podjął w nim pracę dydaktyczno-naukową. Po habilitacji w 1967 roku został profesorem slawistyki (ze specjalnością polonistyczną) uniwersytetu w Würzburgu. Początkowo głównym przedmiotem jego prac była historia nauki, a zwłaszcza uniwersyteckie kontakty niemiecko-słowiańskie, które dokładnie przedstawił w rozprawie Die Nürnberger Universität Altdorf und Bömen (1963). Niebawem w kręgu jego zainteresowań znalazła się literatura polska, o czym pisał:

„Splot rozmaitych przypadków sprawił, że nie zarzucając spraw czeskich do końca, zacząłem wciągać się coraz bardziej w studia i badania polonistyczne. Tak na przykład zdarzyło się, że razu pewnego na moje seminarium z języka staroczeskiego na uniwersytecie hamburskim trafił młody Polak, co z początkiem lat pięćdziesiątych nie należało tu do oczywistości. Tenże Polak zobowiązał się, na moje niepewne zapytanie, że wprowadzi mnie w zawiłe arkana polszczyzny. Jakoż i wywiązał się z tego zadania znakomicie, ucząc mnie języka przyszłych moich ulubionych autorów Witkacego i Gombrowicza z misyjnym wprost zapałem. Bardzo mi się ta językowa edukacja niebawem przydała, kiedy w Polsce nastał czas tzw. odwilży gomułkowskiej. Zaskoczeni byliśmy w Niemczach skalą polskich zmian, zwłaszcza w życiu kulturalnym i generalnie w humanistyce. Szarzyzna realizmu socjalistycznego ustąpiła, przynajmniej na pewien czas, feerii wiosennych barw. Zdradzała już to sama grafika książek, jakie zaczęto wtedy wydawać. Z zapartym tchem śledziliśmy wystąpienia nowych lub pozostających dotąd w cieniu autorów: Andrzejewskiego, Lema, Dygata, Białoszewskiego, Herberta czy Mrożka”1.

Na fali tego wielkiego zainteresowania polską literaturą Kunstmann przełożył dla hamburskiej rozgłośni radiowej Norddeutscher Rundfunk słuchowisko Ostry dyżur Jerzego Lutowskiego, które było pierwszym polskim słuchowiskiem nadanym po wojnie w Niemczech (13 czerwca 1957). W ślad za tym przyszły przekłady słuchowisk innych autorów: Zbigniewa Herberta, Władysława Terleckiego, Stanisława Lema, Ireneusza Iredyńskiego, Janusza Krasińskiego, Tymoteusza Karpowicza2, a także Policji i Męczeństwa Piotra Ohey’a Mrożka oraz Iwony, księżniczki Burgunda Gombrowicza, które przyczyniły się do popularyzacji ich twórczości w krajach niemieckojęzycznych.

Kunstmann jako jeden z pierwszych na Zachodzie zainteresował się twórczością Witkacego. W swojej książce o polskiej dramaturgii XX wieku Moderne polnische Dramatik (Köln-Graz 1965) poświęcił mu obszerny rozdział i jednocześnie we frankfurckim wydawnictwie Suhrkampa opublikował w jednym tomiku przekłady Wariata i zakonnicy oraz Kurki Wodnej3. W broszurze Der Fall Witkiewicz dołączonej do Nienasycenia w tłumaczeniu Waltera Tiela (München 1966) zamieścił rozprawę o powieściach Witkiewicza (Versuch über Stanisław Ignacy Witkiewicz, den Romancier). Napisałem wtedy do niego z prośbą o przysłanie tych wszystkich wydań. Otrzymałem je wkrótce i tak zaczęła się nasza znajomość korespondencyjna, bo niestety nie było nam dane poznać się osobiście. Co prawda miało do tego dojść w lutym 1978 podczas konferencji poświęconej Aleksandrowi Brücknerowi w Bonn, na której miałem referat o polskiej teatrologii, ale profesor w ostatniej chwili odwołał swój przyjazd z powodu choroby. Otrzymywałem regularnie od niego wszystko, co się w języku niemieckim ukazywało o Witkacym. Rewanżowałem się książkami, przede wszystkim językoznawczymi
i historycznymi, albowiem Profesor zmienił diametralnie swoje zainteresowania badawcze i poświęcił się problematyce historii Słowian we wczesnym średniowieczu4. O Witkacym jednak nie zapomniał
i zaproponował mi przygotowanie wyboru jego pism filozoficznych dla studentów slawistyki. Wspólnie z Bohdanem Michalskim wybraliśmy dziewięć tekstów i w roku 1974 ukazały się one w serii „Analecta slavica”, redagowanej przez Kunstmanna5. Wkrótce potem dostałem od niego list z intrygującą wiadomością, że po wielu latach poszukiwań natrafił na coś niezwykle cennego dla wszystkich zajmujących się Witkacym. Okazało się, że w Bawarskiej Bibliotece w Monachium znajduje się zespół ponad stu listów Witkacego pisanych po niemiecku do Hansa Corneliusa w latach 1935-1939. W opracowaniu Kunstmanna ukazały się one w dwóch zeszytach „Zeitschrift für Slavische Philologie” (Heidelberg 1976, Band XXXIX, Heft I, s. 60-156: 1976, Band XL, Heft I, s.150-213). Wkrótce większość z nich została przetłumaczona na język polski6. Znaczenie przyjaźni Witkacego z Corneliusem i jego korespondencji omówiłem w rozprawce „Pańskie poglądy mam we krwi”. O korespondencji Witkacego z Hansem Corneliusem, która ukazała się w księdze Amicis Poloniae ofiarowanej Heinrichowi Kunstmannowi w osiemdziesiątą piątą rocznicę urodzin (Wrocław 2009). Wiem od redaktora tej księgi, Marka Zybury, że Profesora ucieszył ten tekst7.

Z okazji jubileuszu Prezydent Wrocławia przyznał Heinrichowi Kunstmannowi medal „Merito de Vratislaviae” – za „dokonania, zaangażowanie i poświęcenie na rzecz Polski” .

Profesor zmarł 17 lutego 2009 w Prien am Chemnitz.

1 H. Kunstmann, Pisma wybrane, wybrał M. Zybura, Kraków 2009.

2 Zob. Der Fünfte zum Bridge. Polnische Hörspiele. Hrsg und übersetzt von Heinrich Kunstmann, Wuppertal 1968.

3 S. Witkiewicz, Das Wassehuhn. Narr und Nonne. Deustch von H. Kunstmann, Frankfurt am Main 1965. Bibliotek Suhrkamp. Niestety, to samo wydawnictwo nie zdecydowało się wydać wyboru tekstów teoretycznych Witkacego o teatrze przygotowanych przez Kunstmanna. Jego wstęp pt. Über das Theater Witkiewiczs do tego wyboru ukazał się w: Spectaculum. Materialien zu Spectaculum, Frankfurt Am Main 1984.

4 Die Salven. Ihr Name, ihre Wanderung nach Europa und die Anfänge der russischen Geschichte In historiachonomastischer Sicht, (Steinder Verlag 1996

5 Były to: Wstęp do filozofii dla laika, O stosunku religii do filozofii, Uczucia metafizyczne jako podstawa uczuć religijnych i rozważań filozoficznych, Stosunek wzajemny nauki i filozofii, Nauki ścisłe a filozofia, O idealizmie
i realizmie, Pojęcie istnienia i wynikające z niego pojęcia i twierdzenia, O protagorejskim typie umysłowości, O Czystej Formie – S. I. Witkiewicz, Wybór pism filozoficznych. Wybrali i opracowali: J. Degler i B. Michalski, Würzburg 1974.

6 Listy od 14 czerwca 1935 do 2 października 1937 w tłumaczeniu Janusza Daneckiego i Waldemara Klemma ukazały się w dwóch numerach „Przeglądu Humanistycznego” 1979, nr 6; 1980, nr 3. Kilkanaście listów opublikował Stefan Morawski w „Dialogu” 1978, nr 5 oraz w „Twórczości” 1979, nr 11 (przekład Heleny Opoczyńskiej).

7 Przedruk w: J. Degler, Witkacego portret wielokrotny. Szkice i materiały do biografii (1918-1939), Warszawa 2009, s. 255-281.