Impressum / kontakt

Vladimir Dimitrijević

i jego Dom Witkacego

 

„Domem Witkacego” nazywaliśmy lozańskie wydawnictwo L’Age d’Homme stworzone przez Vladimira Dimitrijevicia w1966 r.oku. Zafascynowany twórczością autora Szewców postanowił wydać wszystko, co wyszło spod jego pióra. W 1968 roku zaproponował współpracę Alainowi van Crugtenowi, młodemu slawiście z Wolnego Uniwersytetu w Brukseli, który po dwuletnim pobycie w Warszawie kończył rozprawę doktorską o dramaturgii Witkacego. Powierzył mu redakcję i opiekę naukową nad pełną edycją utworów dramatycznych Witkiewicza. W maju 1969 ukazał się tom I Théâtre complet z obszerną przedmową van Crugtena, zawierający jego przekłady Matki i Sonaty Belzebuba oraz tłumaczenia W małym dworku i Wariata i zakonnicy dokonane przez Erica Vauxa. Potem regularnie wychodziły tomy następne, zawsze starannie opracowane i wyróżniające się efektowną szatą graficzną (z czarnego tła okładek wyłaniały się różne twarze Witkacego). Jesienią 1976 pojawił się w księgarniach tom ostatni – szósty tej imponującej edycji. Wcześniej, w roku 1970, Dimitrijević opublikował w serii „Classiques Slaves” Nienasycenie w przekładzie i z przedmową van Crugtena, które spotkało się z żywym zainteresowaniem krytyki francuskiej i szwajcarskiej1. W roku 1971 ukazała się w l’Age d’Homme jego praca doktorska pt. S. I .Witkiewicz. Aux sources d’un théâtre nouveau [S. I. Witkiewicz. U źródeł nowego teatru]. Była to pierwsza monografia dramaturgii Witkacego, która odegrała niezwykle ważną rolę w popularyzacji jego twórczości na Zachodzie. Odwoływać się do niej będą nie tylko krytycy, ale i reżyserzy. Witkacy bowiem staje się wtedy autorem modnym, granym we wszystkich krajach europejskich i Stanach Zjednoczonych2.

Alain van Crugten pracował z podziwu godną konsekwencją i już w 1972 roku Dimitrijević wydał w jego tłumaczeniu Pożegnanie jesieni poprzedzone znakomitym szkicem La „catastrophisme” dans la litterature de l’entre-deux-guerres. Powieść ta z powodu końcowego rozdziału, w którym główny bohater zostaje rozstrzelany przez bolszewików, nie mogła ukazać się w Polsce po roku 1945. Nawet w niektórych bibliotekach naukowych wolno było z niej korzystać tylko za zezwoleniem dyrekcji. Podczas sesji Witkacowskiej w teatrze jeleniogórskim w marcu 1978 uknuliśmy z Alainem van Crugtenem „spisek”. Miał przekonać Dimitrijevicia do wydania reprintu pierwodruku powieści z 1927 roku. Egzemplarz ze zbiorów Anny Micińskiej został przewieziony w bagażu dyplomatycznym przez granicę i w listopadzie 1979 ukazał się jego reprint zaopatrzony w posłowie van Crugtena. Dzięki zmniejszonemu formatowi łatwiej go było ukryć przy wjeździe do Polski. Tutaj z kolei edycja lozańska posłużyła do sporządzenia w czerwcu 1981 fotooffsetowego wydania przez podziemną oficynę wydawniczą NOW-a. Władze musiały się zorientować, że Pożegnanie jesieni wraz z książkami paryskiej „Kultury” przemycane jest do kraju i na dowód liberalizacji polityki kulturalnej po wprowadzeniu stanu wojennego zezwoliły Państwowemu Instytutowi Wydawniczemu na opublikowanie powieści w 1983 roku z posłowiem partyjnego publicysty Michała Misiornego, który nieco złagodził jej antykomunistyczną wymowę.

Vladimir Dimitrijević nie poprzestał na edycjach utworów Witkiewicza. Postanowił wydawać poświęcone mu pismo, które ukazywałoby się jako rocznik i drukowało zarówno jego teksty, jak i rozprawy o twórczości pisane przez krytyków z różnych krajów. 15 marca 1976 ukazał się pierwszy numer „Cahiers Witkiewicz”, zawierający przekłady dziecięcych utworów Witkacego, fragmenty sztuk nie ukończonych lub zdefektowanych, tłumaczenie rozprawy O artystycznym teatrze z 1938 roku, artykuł van Crugtena o recepcji Witkiewicza we Francji i szkic niżej podpisanego o Witkiewiczowskiej teorii teatru. W latach następnych ukazały się: numer poświęcony malarstwu (nr 2 z 1979, opracowany przez Antoine’a Baudin), filozofii (nr 5 z 1983, przygotowany przez Bohdana Michalskiego), numer zawierający 209 listów Witkiewicza-ojca do syna w tłumaczeniu Janki Kaempfer-Waniewicz (nr 3 z 1981) oraz numer, w którym znalazły się wszystkie referaty wygłoszone na międzynarodowym kolokwium w Brukseli, odbywającym się podczas Festiwalu Witkiewicza zorganizowanym przez van Crugtena w listopadzie 1981 (nr 4 z 1982)3. Tak oto Witkacy jako jeden z nielicznych pisarzy świata – obok Conrada i Joyce’a – doczekał się swego międzynarodowego periodyku! Było to w burzliwej i pełnej zaskakujących zwrotów recepcji Witkiewicza najbardziej niezwykłe wydarzenie, stanowiące zarazem „spektakularny” dowód nobilitacji na klasyka. Paradoksalnie zbiegło się ono w czasie z likwidacją wydawnictwa „Mickiewicz Blätter”, ukazującego się od 1956 roku w Heidelbergu.

Dimitrijević opublikował jeszcze młodzieńczą powieść 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta w przekładzie van Crugtena (1979), traktat Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia przetłumaczony przez Antoine’a Baudin (1979), tom zawierający broszurę o narkotykach i studium społeczno-obyczajowe Niemyte dusze w opracowaniu i przekładzie Gérarda Conio (1980) oraz ostatnią powieść Jedyne wyjście, którą przełożył i opatrzył obszernymi komentarzami tenże Conio (2001).

W ten sposób ambitny plan wydania wszystkich dzieł Witkiewicza został doprowadzony do końca, za co winniśmy Vladimirowi Dimitrijeviciowi wielką wdzięczność4. Miał dalsze plany, m.in. wydanie wyboru listów Witkacego do żony. Niestety, 28 czerwca 2011 zginął w wypadku samochodowym. Wiadomość o Jego śmierci wszyscy witkacolodzy przyjęli z głębokim smutkiem.

Janusz Degler

Tekst ukazał się w "Zeszytach Literackich" 2011, nr 3, s.174-176.

1 Zob. spis recenzji w: J. Degler, Twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza na świecie, „Przegląd Humanistyczny” 1977 nr 10, s. 158.

2 Zob. J. Degler, Dramaty Stanisława Ignacego Witkiewicza na scenach świata 1971-1983, „Pamiętnik Teatralny” 1985 z. 1-4, s. 355-424.

3 Z okazji Festiwalu ukazało się w l’Age d’Homme specjalne wydawnictwo S. I. Witkiewicz. Génie multiple de Pologne, zawierające kronikę życia i twórczości Witkacego, rozprawy o jego twórczości malarskiej (M. Porębski, W. Sztaba), fotograficznej (U.Czarotoryska), teatralnej (J.Błoński), powieściowej (A. van Crugten), filozofii (B.Michalski), recepcji światowej (J.Degler).

4 W roku 2001 Dimitrijević wznowił drugi i trzeci tom Théâtre Complet.