Plener w Bronowicach pod Krakowem

W maju 1904 roku, Witkacy wraz z Kazimierzem Młodzianowskim, Włodzimierzem Koniecznym i Antonim Buszkiem urządzili sobie malarski plener w podkrakowskich Bronowicach.

Stanisław Witkiewicz w liście do syna: (...) dąż do tego, żeby każdy motyw, który będziesz malował, wyspowiadał Ci się do ostatka. żebyś w nim doszedł do zupełnego pojmowania i zupełnego wyzyskania środków malarstwa dla jego odtworzenia. (...) ten dzisiejszy deszcz i chłód pewno rozciąga się i na Bronowice i będzie Ci przeszkadzał w malowaniu. W deszcz spróbuj namalować wnętrze (...) Czy byłeś u Włodzimierza Tetmajera? Pójdź i pozdrów go ode mnie.
Niepokoi go jednak lekkomyślność syna, to, że zamiast skupić się na malarskim zadaniu, prosi o przysłanie z Zakopanego ... roweru! Pojechało dziecko na swobodę, na polską wieś, na wiosnę i miało wszystko w ręku - i zapomniało o tym, i zaczęło chcieć roweru.
Stanisław Witkiewicz, Listy do syna, opracowały Bożena Danek-Wojnowska i Anna Micińska, Warszawa 1969, s. 184, 188-189, 193.

Podczas studiów

Akademia Sztuk Pięknych
w Krakowie
Studia: od 1905-1906 i od 1908-1910

zob. Wojciech Sztaba, Stanisław Ignacy Witkiewicz na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1905-1910

Stanisław Witkiewicz w liście do syna: ... nie znaczy, żebym uważał za ubliżenie, że Ty na równi z innymi uczniami Akademii i na warunkach uznanych za słuszne korzystasz z tego, co ona daje (...) łatwość, z jaką Ty się godzisz ze szkołą - i po prostu płakać mi się chce. (...) Więc po to my walczyliśmy przeciwko niewoli szkolnej, przeciw stadowemu duchowi w sztuce (...) żebyście wy właśnie czuli się dobrze w szkolnym systemie. (...) "Rysować i malować na kursie". Strasznie mało.
Listy do syna..., s. 286 (20.6.05), 291 (25.6.05)

Topolowa 24, III piętro (poddasze)
Od lutego do końca czerwca 1905.
Ulica z drugiej strony dworca, niedaleko Akademii Sztuk Pięknych. Wpisał się w lutym 1905 na studia. Mieszkał tu z przerwami spowodowanymi chorobą i wyjazdem do Włoch z Karolem Szymanowskim. Wrócił na zajęcia w II półroczu.

Nie wiem, w jakiej stronie Krakowa jest ulica Topolowa. (...) bardzo mnie obchodzi to wszystko, co się tyczy Twego urządzenia się i rządzenia się w Krakowie (...) proszę o wyczerpujące wiadomości o całym Twoim urządzeniu się. (...) Jak ja bym chciał widzieć Ciebie na tej Topolowej, Twoją pracownię – Twoje życie. (...) Czy idziesz do Akademii? (...) Czy numer Twój 24 czy 27 - biorą mnie wątpliwości.
Listy do syna..., list 233, 237, 239, 251, 257, 260
Zob. też Topolowa 24

Radziwiłłowska 19, III piętro
od 21.10.1905 – do końca listopada 1905.
Blisko Plant, dworca i Akademii, w mieszkaniu Józefy Malinowskiej, matki Bronisława. Nieporozumienie z Broniem, a także potrzeba pracowni malarskiej spowodowały, że przeprowadza się na sąsiednią ulicę - Pańską.

Doskonale rozumiem, że współżycie z sublokatorami może nieraz ciążyć. Naturalnie, dopóki masz więcej czasu zajętego w Akademii, mniej to odczuwasz - ale przy obrazach? Pisz o tym otwarcie, bo jakby to całkiem zawadzało w pracy, trzeba będzie dążyć do zmiany. Naturalnie uwzględniając możność. (...) Żal mi Twojego stosunku z Broniem (...) Mama każe Ci przypomnieć - a raczej liczy na to, że od pani Malinowskiej zapewne dostaniesz nie przejedzone pieniądze.
Listy do syna..., s. 303, 321-322

Pańska 9, II piętro
Grudzień 1905 - do końca maja 1906.
Ulica dochodząca do ulicy Radziwiłłowskiej. Obecnie (od 1966 roku) ulica Marii Skłodowskiej-Curie.

Więc jakże jest na nowym mieszkaniu? Pisz szczegóły o tym, jak i gdzie urządzasz się z żywieniem i całą sprawą bytu. (...) Twój budżet całkowicie zaaprobowany. (...) z bardzo jednak urywkowych wzmianek wnoszę, że malujesz obrazy, że pracujesz samodzielnie, i to mnie cieszy.
Listy do syna..., s. 322, 331-332

Grodzka 9, III piętro
Od października 1908 do lata 1909. Nająłem byczy pokój na Grodzkiej za 14 blatów* - pisze do matki (14 blatów to zapewne 14 jedno-koronowych banknotów)
Na parterze mieścił się fotoplastikon.

Cieszę się wiadomościami o Twojej pracy – nawet tymi praktycznymi zamiarami. Niezależność życiową zdobyć trzeba, a malarz innego środka na to nie ma – prócz malarstwa.
Listy do syna..., s. 389
*S.I. Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 17:] Listy I. Opracował i przypisami opatrzył Tomasz Pawlak. Opieka merytoryczna Janusz Degler. Warszawa 2013, PIW, s. 75

Topolowa 8
od października 1909 do końca czerwca 1910.
Po drugiej stronie dworca. Pokój wynajęty u pani Siweckiej.

Stanisław Witkiewicz pisze z Lovranu: Co to jest z tym brakiem wody i co się stanie z tym i tak brudnym Krakowem, jeżeli jej dalej będzie brakować. (...) Patrzę na kłębiące się i błyskające ponad krasem chmury i myślę, czy też nie dolecą one do tego nieszczęsnego Krakowa, nie opłuczą go z brudów i nie napełnią wodociągów (Mitas powiedziałby: cystern). Takie "oczyszczenie" Krakowa przez ulewny deszcz opisał Stanisław Witkiewicz już przed laty w książce "Na przełęczy": Do północy ulewa biła w szyby, głucho dudniły echa grzmotów, grad z szumem i świstem zasypywał białemi ziarnami ulice i dachy. (...) ranek był rzeźwy, czysty i jasny. Kraków opłukany z kurzu, wznosił ciemne sylwety wież, ponad zwijającemi się kłębami mgieł fioletowych, przerywanych gdzieniegdzie smugami seledynowego nieba lub słonecznego blasku.
Listy do syna..., s. 453-454; tenże, Na przełęczy, Kraków, 1890, s.4

Okres międzywojenny

Krupnicza 13, I piętro
Podczas pobytów w Krakowie mieszka u Zofii i Tadeusza Żeleńskich, którzy na Krupniczej mieszkali od 1914 roku; w czerwcu 1922 przenieśli się do Warszawy. Witkacego i Zofię łączył w tym czasie romans.
(Nr 13 to jeden z domów na tej pierzeji - numeracja została zmieniona.)

Aleje Słowackiego 15 m. 9
W mieszkaniu Zofii i Stefana Szumanów zatrzymywał się Witkacy podczas pobytów w Krakowie. Modernistyczny "dom profesorski" dla pracowników UJ, wybudowany został w 1928 roku według projektu architektów Ludwika Wojtyczki, Stefana Żeleńskiego i Piotra Jurkiewicza. (Od początku lat 1970-tych mieszkał w tym domu prof. Mieczysław Porębski.)

We wspomnieniach córki Szumanów, Grażyny, wizyty Witkacego były częste i wprowadzały w jej dziecięcy świat dysonans poznawczy:
"A Witkacy przyjeżdżał często! Podczas swych pobytów w Krakowie rezydował zawsze w naszym salonie. A był to salon stylowy, z oszkloną werandą, urządzony eleganckim garniturem biedermeierowskich mebli, pochodzących jeszcze po pradziadkach Gum pertach, mebli zwanych w rodzinie «mahoniowymi» ze względu na ciemną politurę. Proszę więc sobie wyobrazić lustro na wysokość pokoju stojące w rogu na półkolistych schodkach, serwantkę ze starą porcelaną, stół na jednej grubej nodze ze zwisającymi klapami i fotele o poręczach wygiętych w szyje łabędzie - a na środku w a n n a (sic!), wizytowa wanna Witkacego, czyli wielka składana (a raczej zwijana) miednica, z którą się zawsze woził. Dodajmy do tego porozstawiane po pokoju sztalugi, porozkładane różnokolorowe kartony i pudełka z pastelami, jakieś swetry, szale, buty, kraciaste koce - no i mamy Witkacego u Szumanów! Drugim miejscem, w którym królował Witkiewicz, była łazienka. Spędzał tam chyba całe godziny, pluszcząc się w wodzie i wyśpiewując na przemian to sopranem (naciąganym nieco), to altem, to basem, w wielu różnych językach i tonacjach. Wybijał równocześnie dłońmi o brzegi wanny rozmaite zmienne tam-tamy". Dalej córka Szumanów wspomina o tym, że dom był "całkowicie podporządkowany jego obecności", że wieczory muzyki kameralnej kończyły się nad ranem "burzliwą improwizacją fortepianową w jego wykonaniu", a przy stole "Witkiewicz wymagał codziennych surówek, nawet z grubo utartych buraków!". Portrety wykonywane przez Witkacego "obrastały stopniowo coraz gęściej ściany gabinetu", co doprowadziło do nazwania pomieszczenia "Witkacjum".

Zródło: Wstęp Tomasza Pawlaka do bloku korespondencji do Stefana Szumana, w: Stanisław Ignacy Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 18:] Listy II (wol. 1). Opracowali i przypisami opatrzyli Tomasz Pawlak oraz Stefan Okołowicz, Janusz Degler. Opieka merytoryczna Janusz Degler, Warszawa 2014, s. 682-683. Cytaty wg Grażyny z Szumanów Czyżewiczowa, Witkacy, maszynopis w archiwum domowym A. Micińskiej

Zob. też: S.I. Witkiewicz, Dzieła zebrane.[Tom 20:] Listy do żony (1928-1931). Przygotowała do druku Anna Micińska. Opracował i przypisami opatrzył Janusz Degler. Warszawa 2007, PIW, s. 391, 394.

Informacja i zdjęcia: Wojciech Sztaba, październik 2015
Plan Krakowa z 1906 roku na portalu "wykop.pl"